• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

طایفه بهراء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بَهْراء، شاخه‌ای از قبیلۀ بزرگ قُضاعه، از اعراب قحطانی یمن منسوب به بهراء بن عمرو بن ‌الحاف بن قضاعه. بهراء را از قبیلۀ جذام نیز شمرده‌اند.
[۱] EI ۲.
صفت نسبی آن را به صورت‌های بهراوی، بهرانی و بهرایی آورده‌اند.
[۲] اکوع، محمد، حاشیه بر الاکلیل همدانی، ج۱، ص۱۸۸، قاهره، ۱۳۸۳ق.





افراد منسوب به آن بَهرانی خوانده می‌شدند
[۵] ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۱۰۳، چاپ محمد بن علی أکوع، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و با طوایف بَلّی، حیلان و خولان نسبت خویشاوندی داشتند.
[۷] حموی، یاقوت، المقتضب من کتاب جَمهَرة النَسَب، ج۱، ص۳۳۹، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۹۸۷.
جد ایشان بهراء پسر عَمرو بن اِلحاف بن قضاعه بود.
[۸] ابوعبید، قاسم بن سلام، النّسب، ج۱، ص۳۷۰، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
درباره وجه تسمیه بهراء دو نظر وجود دارد. نخست آن‌که از بَهْر، به معنای غلبه کردن، است و دیگر این‌که از بُهْر، رنجی که به انسان بر اثر راه رفتن در گرما رسیده، برگرفته شده است.



این قبیله پس از مهاجرت از مسکن اصلی خود در یمن، به سرزمین شام مهاجرت کردند،
[۱۱] کحاله، عمررضا، جغرافیة شبه جزیزة العرب، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ احمد علی، مکه ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
[۱۲] ابن حزم، علی، جمهره انساب العرب، ج۱، ص۴۸۵، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۲/۱۹۶۲).
و در دشت حِمْص تا حوالی رُصافه سکونت گزیدند. آنان دین مشخصی نداشتند
[۱۴] ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۳۲۵، چاپ محمد بن علی أکوع، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و احتمالاً در حدود ۵۸۰ م به سبب سکونت‌شان در شام که تابع امپراتوری روم بود به مسیحیت گرویدند.
[۱۵] کحاله، عمررضا، جغرافیة شبه جزیزة العرب، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ احمد علی، مکه ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
[۱۶] EI ۲.
با این همه، شواهدی در دست است که قبیلۀ بهراء بار دیگر به سوی سرزمین پدری خویش بازگشتند و گروهی از آنان در یمن ساکن شدند، چنان‌که در ۹ق/۶۳۰م هیئتی از آنان از یمن نزد پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) رفتند. برخی نیز از پراکندگی آنان در سراسر شبه جزیره و از جمله در یمن یاد کرده‌اند.
[۱۷] زیدان، جرجی، المؤلفات الکاملة، ج۱۰، ص۲۳۶، بیروت، ۱۹۸۲م.
در آغاز اسلام برخی از ایشان که به زُمره یاران حضرت محمد (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) درآمده بودند، از جمله مقداد بن عمرو، صحابی مشهور، در مهاجرت به حبشه و سپس در هجرت به مدینه و جنگ بدر حضور داشتند.



زیستگاه‌های قبیلۀ بهراء در شمال منازل «بَلیّ»، و از ینبع تا عقبه پراکنده بود؛ سپس بسیاری از آنان در مجاورت دریای سرخ، میان مصر علیا و حبشه پراکنده شدند و بر سرزمین نوبه سلطه یافتند و همواره با حبشیان در معارضه بودند.
[۱۹] مقریزی، احمد، البیان و الاعراب عما بارض مصر من الاعراب، ج۱، ص۱۳۲، به کوشش عبدالمجید عابدین، اسکندریه، دارالمعرفةالجامعیه.
از دیگر زیستگاه‌های بهراء می‌توان قسمت علیای سرزمین شام میان حلب و حماء را نام برد.
[۲۰] جبوری، یحیی، الجاهلیة، ج۱، ص۴۲، بغدادی، ۱۹۶۸م.
به گزارش یعقوبی نیز بیش‌تر ساکنان حماء را اهالی بهراء و تنوخ تشکیل می‌دادند
[۲۱] یعقوبی، احمد، معجم البلدان، ج۱، ص۳۲۴، همراه الاعلاق النفیسۀ ابن رسته، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
از قصیده‌ای از اخنس تغلبی برمی‌آید که اینان در ناحیۀ رصافۀ حمص نیز ساکن بوده‌اند جنوب و شرق فلسطین نیز در آغاز فتوحات اسلامی زیستگاه قبیلۀ بهراء بوده است.
[۲۴] عاقل، نبیه، فلسطین من الفتح العربی السلامی الی اواسط القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۲۹۵، موسوعۀ خاص، ج۲.
[۲۵] دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، ج۱، ص۷۱۵، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
[۲۶] قطب، اسحاق یعقوب، الترکیب الاجتماعی للشعب الفلسطینی، ج۱، ص۴۱۸، موسوعۀ خاص، ج۱.




چنان‌که گذشت، در ۹ق ـ عام‌الوفود ـ بهراء هیئتی ۱۳ نفری از یمن نزد پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرستاد. آنان اسلام آوردند و پس از آموختن فرایض دینی به یمن بازگشتند. با توجه به اینک مقداد بن اسود، یکی از یاران بزرگ پیامبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم)، از همین قبیله بود،
[۲۹] ابن خلدون، العبر، ج۲، ص۲۹۶، به کوشش خلیل شحاده و سهیل زکار، بیروت، ۱۹۸۱م.
به نظر می‌رسد که بعضی از افراد این قبیله پیش از این تاریخ به اسلام گرویده، و در مهاجرت به حبشه نیز شرکت داشته‌اند،
[۳۱] ابن هشام، عبدالملک، السیرةالنبویة، ج۱، ص۳۴۸، به کوشش مصطفی سقا، قاهره، ۱۹۳۶م.
اگرچه غالب آنان نه تنها به سبب نزدیکی با رومیان دعوت پیامبر اکرم را نپذیرفتند، بلکه رفتار خصمانه‌ای نیز پیش گرفتند،
[۳۳] عاقل، نبیه، فلسطین من الفتح العربی السلامی الی اواسط القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۲۶۲، موسوعۀ خاص، ج۲.




بهراء یکی از قبایل عرب هم پیمان ایرانیان در جنگ ذی‌قار بود.
[۳۵] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۰۱، بیروت، ۱۹۷۰م.
عده‌ای از آنان در سال ششم، در سریه زید بن حارثه، در کنار مسلمانان جنگیدند، ولی در سال هشتم در جنگ موته طایفه بهراء در همراهی با هرقل (هراکلیوس) به مقابله با سپاهیان اسلام برخاستند.
[۳۸] محمد بن اسحاق، سیرةالنبی (ص)، ج۳، ص۸۳۱، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۷۱م.
[۳۹] ابن سعد، الطبقات‌الکبری، ج۲، ص۱۲۹، بیروت، دارصادر.
در سال نهم هجری، فرستادگان ایشان به حضور پیامبر آمدند و به اسلام گرویدند و بر مقداد بن عمرو، وارد شدند. در سال دوازدهم، بار دیگر بهرائیان در کنار مردم دُومَة الجَنْدَل، همراه با قبایل کَلْب، غسان و تنوخ با خالد بن ولید جنگیدند و شکست خوردند. سرانجام در سال سیزدهم، ابوبکر سپاهیانی به فرماندهی عمرو بن عاص و یزید بن ابی‌سفیان و ابوعبیده جراح و شُرَحبیل بن حَسَنه، به فلسطین و شام روانه کرد. بهرائیان که در این جنگ نیز از هم پیمانان هرقل بودند، شکست خوردند و فرمانده آنان، حرقوص بن نعمان بهرائی، کشته شد.
[۴۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۷۸.
[۴۵] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۸۹.
[۴۶] EI ۲.
و تا فتح شام که اسلام آوردند، همچنان به دشمنی خویش با مسلمانان ادامه دادند.
[۴۷] EI ۲.
پس از فتح شام قبیله بهراء رسماً به اسلام روی آورد.‌

۵.۱ - رَضَفات العرب


قبیلۀ بهراء به سبب دلیری و خشونت در جنگ، مانند ۳ قبیلۀ دیگر (شیبان، تغلب و اِیاد)، «رَضَفات العرب» نامیده می‌شدند. بنوهِنب، بنوقاس، بنوشبیب، قاسط، عبده، مطرود و دهر از جمله تیره‌های قبیلۀ بهراء به شمار می‌روند.



(۱) ابن اسحاق، کتاب السیر و المغازی، چاپ سهیل زکار، دمشق ۱۳۹۸/۱۹۷۸، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.‌
(۲) ابن حائک، صفة جزیرة العرب، چاپ محمد بن علی أکوع، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.‌
(۳) ابن حزم، علی، جمهره انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۲/۱۹۶۲).‌
(۴) ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.‌
(۶) ابوعبید، قاسم بن سلام، کتاب النّسب، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۸۹.‌
(۷) طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷).‌
(۸) کحاله، عمررضا، جغرافیة شبه جزیزة العرب، چاپ احمد علی، مکه ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
(۹) حموی، یاقوت، المقتضب من کتاب جَمهَرة النَسَب، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۹۸۷.
(۱۰) ابن اسحاق، محمد، سیرةالنبی (ص)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۷۱م.
(۱۱) ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، بیروت، ۱۹۷۸.
(۱۲) ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۱۳) ابن خلدون، العبر، به کوشش خلیل شحاده و سهیل زکار، بیروت، ۱۹۸۱م.
(۱۴) ابن سعد، الطبقات‌الکبری، بیروت، دارصادر.
(۱۵) ابن عدیم، عمر، بغیةالطلب، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۸۸م.
(۱۶) ابن هشام، عبدالملک، السیرةالنبویة، به کوشش مصطفی سقا، قاهره، ۱۹۳۶م.
(۱۷) اکوع، محمد، حاشیه بر الاکلیل همدانی، قاهره، ۱۳۸۳ق.
(۱۸) جبوری، یحیی، الجاهلیة، بغدادی، ۱۹۶۸م.
(۱۹) دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
(۲۰) زیدان، جرجی، المؤلفات الکاملة، بیروت، ۱۹۸۲م.
(۲۱) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۹۶۳م.
(۲۲) عاقل، نبیه، فلسطین من الفتح العربی السلامی الی اواسط القرن الرابع الهجری، موسوعۀ خاص، ج۲.
(۲۳) علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۰م.
(۲۴) قطب، اسحاق یعقوب، الترکیب الاجتماعی للشعب الفلسطینی، موسوعۀ خاص، ج۱.
(۲۵) قلقشندی، احمد، صبح الاعشی، به کوشش محمدحسین شمس‌الدین، بیروت، ۱۹۸۷م.
(۲۶) قلقشندی، احمد، نهایةالارب، بیروت، ۱۹۸۴م.
(۲۷) مسعودی، علی، التنبیه و الاشراف، به کوشش عبدالله اسماعیل صاوی، بغداد، ۱۹۳۸م.
(۲۸) ضبی، محمد مفضل، المفضلیات، به کوشش احمد محمد شاکر و عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۹۴۲م.
(۲۹) مقریزی، احمد، البیان و الاعراب عما بارض مصر من الاعراب، به کوشش عبدالمجید عابدین، اسکندریه، دارالمعرفةالجامعیه.
(۳۰) واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز.
(۳۱) یعقوبی، احمد، معجم البلدان، همراه الاعلاق النفیسۀ ابن رسته، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
(۳۲) EI ۲.
(۳۳) EI ۲ , sv "Bahra ¦ Ý" (by C E Bosworth.


‌ 
۱. EI ۲.
۲. اکوع، محمد، حاشیه بر الاکلیل همدانی، ج۱، ص۱۸۸، قاهره، ۱۳۸۳ق.
۳. سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۲، ص۳۷۳، حیدرآباد دکن، ۱۹۶۳م.    
۴. قلقشندی، احمد، نهایةالارب، ج۱، ص۱۸۲.    
۵. ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۱۰۳، چاپ محمد بن علی أکوع، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶. ابن دُرَید، الاشتقاق، ج۱، ص۵۵۰، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.    
۷. حموی، یاقوت، المقتضب من کتاب جَمهَرة النَسَب، ج۱، ص۳۳۹، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۹۸۷.
۸. ابوعبید، قاسم بن سلام، النّسب، ج۱، ص۳۷۰، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
۹. ابن دُرَید، الاشتقاق، ج۲، ص۵۴۹، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.    
۱۰. علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۸، ص۱۴.    
۱۱. کحاله، عمررضا، جغرافیة شبه جزیزة العرب، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ احمد علی، مکه ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۲. ابن حزم، علی، جمهره انساب العرب، ج۱، ص۴۸۵، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۲/۱۹۶۲).
۱۳. ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۲۰۵.    
۱۴. ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۳۲۵، چاپ محمد بن علی أکوع، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۵. کحاله، عمررضا، جغرافیة شبه جزیزة العرب، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ احمد علی، مکه ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۶. EI ۲.
۱۷. زیدان، جرجی، المؤلفات الکاملة، ج۱۰، ص۲۳۶، بیروت، ۱۹۸۲م.
۱۸. ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۶۹۵، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).    
۱۹. مقریزی، احمد، البیان و الاعراب عما بارض مصر من الاعراب، ج۱، ص۱۳۲، به کوشش عبدالمجید عابدین، اسکندریه، دارالمعرفةالجامعیه.
۲۰. جبوری، یحیی، الجاهلیة، ج۱، ص۴۲، بغدادی، ۱۹۶۸م.
۲۱. یعقوبی، احمد، معجم البلدان، ج۱، ص۳۲۴، همراه الاعلاق النفیسۀ ابن رسته، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م.
۲۲. ابن عدیم، عمر، بغیةالطلب، ج۱، ص۱۵۰، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۸۸م.    
۲۳. ضبی، محمد مفضل، المفضلیات، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش احمد محمد شاکر و عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۹۴۲م.    
۲۴. عاقل، نبیه، فلسطین من الفتح العربی السلامی الی اواسط القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۲۹۵، موسوعۀ خاص، ج۲.
۲۵. دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، ج۱، ص۷۱۵، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۲۶. قطب، اسحاق یعقوب، الترکیب الاجتماعی للشعب الفلسطینی، ج۱، ص۴۱۸، موسوعۀ خاص، ج۱.
۲۷. ابن سعد، الطبقات‌الکبری، ج۱، ص۳۳۱، بیروت، دارصادر.    
۲۸. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری:تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۱۲۲.    
۲۹. ابن خلدون، العبر، ج۲، ص۲۹۶، به کوشش خلیل شحاده و سهیل زکار، بیروت، ۱۹۸۱م.
۳۰. قلقشندی، احمد، صبح الاعشی، ج۱، ص۳۶۹، به کوشش محمدحسین شمس‌الدین، بیروت، ۱۹۸۷م.    
۳۱. ابن هشام، عبدالملک، السیرةالنبویة، ج۱، ص۳۴۸، به کوشش مصطفی سقا، قاهره، ۱۹۳۶م.
۳۲. محمد بن اسحاق، السیر و المغازی، ج۱، ص۲۲۵، به کوشش سهیل زکار، بیروت، ۱۹۷۸.    
۳۳. عاقل، نبیه، فلسطین من الفتح العربی السلامی الی اواسط القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۲۶۲، موسوعۀ خاص، ج۲.
۳۴. مسعودی، علی، التنبیه و الاشراف، ج۱، ص۲۰۸، به کوشش عبدالله اسماعیل صاوی، بغداد، ۱۹۳۸م.    
۳۵. علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۰۱، بیروت، ۱۹۷۰م.
۳۶. واقدی، محمد بن عمر، المغازی لِلواقدی، ج۲، ص۵۵۷، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.    
۳۷. واقدی، محمد بن عمر، المغازی لِلواقدی، ج۲، ص۷۶۰، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.    
۳۸. محمد بن اسحاق، سیرةالنبی (ص)، ج۳، ص۸۳۱، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۹۷۱م.
۳۹. ابن سعد، الطبقات‌الکبری، ج۲، ص۱۲۹، بیروت، دارصادر.
۴۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری:تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۷.    
۴۱. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری:تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۱۲۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).    
۴۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری:تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۷۸، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).    
۴۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری:تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۰۶۴۰۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).    
۴۴. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۷۸.
۴۵. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۸۹.
۴۶. EI ۲.
۴۷. EI ۲.
۴۸. علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۷، ص۳۳۴.    
۴۹. ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۴۷۸، بیروت، ۱۹۸۳م.    
۵۰. علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۸، ص۱۴.    




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «طایفه بهراء»، شماره۲۲۳۵.    
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهراء»، شماره۵۲۵۰.    






جعبه ابزار