قیاس اقترانی مرکب از حملیه و متصله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قیاس اقترانی مرکب از حملیه و متصله، به‌معنای
قیاس اقترانی مرکب از صغرای حملیه و کبرای شرطیه متصله است.
قیاس اقترانی مرکب از حملیه و متصله، از اقسام
قیاس اقترانی شرطی، و عبارت است از قیاسی که صغرای آن حملیه و کبرای آن متصله باشد. نتیجه این قیاس، یک
شرطیه متصله دارای دو جزء است: یکی از آن دو، جزء فاقد وجه اشتراک (از قضیه شرطیه متصله) است، و جزء دیگر، نتیجه تالیف بین جزء مشتمل بر وجه اشتراک با قضیه حملیه است.
در این قیاس، جزء مکرّر (
حد وسط) در
کبرا، می‌تواند مقدم قضیه شرطیه، یا تالیِ آن باشد:
اگر وجه مشترک در مقدم متصله باشد، مقدم نتیجه، حاصل تالیف بین مقدم متصله با حملیه خواهد بود. مثال (از
قیاس شکل اول): "اردیبهشت از بهار است، و هرگاه بهار باشد، گل‌ها شکفته خواهد شد، پس هرگاه اردیبهشت باشد گل‌ها شکفته خواهد بود".
قیاسات این نوع (که وجه اشتراک در مقدم متصله است) بر دو صنف است:
۱. تالیف
صغرا با مقدم کبرا مقتضی انتاج مقدم نتیجه باشد. نتایج این صنف همیشه به صورت متصله جزئیه است. مانند: "کل (ج) (ب)، و کلما کان کل (ب) (ا) ف: (ه) (ز). ینتج: قد یکون اذا کان کل (ج) (ا) ف: (ه) (ز)".
۲. تالیف صغرا با مقدم نتیجه مقتضی انتاج مقدم کبرا باشد. نتایج این صنف همیشه به صورت متصله کلیه است. مانند: "کل (ج) (ب)، و کلما کان بعض (ب) (ا) ف: (ه) (ز). ینتج: کلما کان کل (ج) (ا) ف: (ه) (ز)".
و البته اگر کبرا جزئیه باشد منتج نخواهد بود زیرا مقدم کبرا که لازم مقدم نتیجه است می‌تواند اعم از مقدم نتیجه باشد، و در نتیجه، آن بعض از مقدم کبرا که مستلزم (ه) (ز) است می‌تواند غیر از آن بعض باشد که لازم مقدم نتیجه است.
اگر وجه مشترک، در تالی متصله باشد مقدم نتیجه، همان مقدم شرطیه متصله (کبرا) است، و تالیِ نتیجه، نتیجه‌ای است که از حملیه و تالیِ متصله بر تقدیر انفراد (که به عنوان یک حملیه فرض شود) حاصل می‌شود. مانند: "کل (ج) (ب)، و کلما کان (ه) (ز) فکل: (ب) (ا). ینتج: کلما کان (ه) (ز) فکل: (ج) (ا)". و اگر به جای "کلما کان"، "قد یکون اذا کان" بود در نتیجه هم همان تغییر صورت می‌گرفت.
مثال (از
قیاس شکل دوم): "زمستان هوا معتدل نیست، و هرگاه گل‌ها شکفته باشد هوا معتدل بوده است، پس بعضی از اوقاتی که زمستان باشد گل‌ها شکفته نخواهد بود".
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. •
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس اقترانی مرکب از حملیه و متصله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۴.
