مباحث فی التفسیر الموضوعی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مباحث فی التفسیر الموضوعی» نوشته دکتر
مصطفی مسلم به
زبان عربی ، کتابی است که به بیان مطالبی درباره یکی از روشهای
تفسیر قرآن به نام
تفسیر موضوعی می‌پردازد.
تفسیر موضوعی روشی است برای تبیین یک موضوع با ملاحظه
آیات هم موضوع و هم مضمون و نه هماهنگ با ترتیب و تنظیم موجود در قرآن. در این روش،
مفسر آیات مختلف درباره یک موضوع را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد و با جمع بندی و تحلیل آنها دیدگاه قرآن را در آن باره تبیین می‌کند. نویسنده در این کتاب ابتدا به تعریف، خاستگاه، تحولات، گونه‌ها و اهمیت این نوع از تفسیر می‌پردازد. وی خاستگاه این نوع از تفسیر را در تفسیر قرآن به قرآن که از
زمان خود
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه و‌آله‌وسلّم رایج شده است می‌داند، هرچند اصطلاح «تفسیر موضوعی» تفسیری است که در
قرن چهاردهم هجری رواج یافته است. در معرفی گونه‌ها و انواع تفسیر موضوعی نویسنده سه گونه را معرفی می‌کند: گونه اول: مفسر لفظی از
الفاظ قرآن را انتخاب نموده سپس آیاتی را که این واژه یا مشتقاتش در آنها وجود دارد جمع آوری نموده و سپس از خلال استعمال این الفاظ در
قرآن کریم به مدلول آنها دست یابد. آثاری که در
غریب القرآن و اشباه و نظائر نوشته شده‌اند از این قبیل‌اند. گونه دوم: موضوعی معین از خلال
سوره‌ها توسط مفسر انتخاب می‌شود، سپس آیات مرتبط با آن موضوع گردآوری شده و پس از جمع آوری آیات و تسلط یافتن به تفسیر آنها مفسر توان
استنباط عناصر موضوع را از خلال آیات کریمه دارا خواهد شد. از این رو بین عناصر موضوع نظم و نسق ایجاد می‌کند و از پرداختن به امور جزئی نظیر بحث قرائات، وجوه
اعراب و نکات
بلاغی ، جز به مقداری که بر موضوع مورد نظر پرتوی بیفکند، دوری می‌گزیند. این همان نوع از تفسیر موضوعی است که نزد اهل فن مشهور است گونه سوم: شبیه گونه دوم است جز از این جهت که دائرة آن محدودتر است چراکه در آن از هدف اساسی تنها یک سوره بحث می‌شود و همان هدف محور تفسیر موضوعی قرار می‌گیرد. روشهای بحث در تفسیر موضوعی، ارتباط تفسیر موضوعی با سایر انواع تفسیر، ارتباط علم مناسبات بین
آیات و
سور با
تفسیر موضوعی ، تعریف لغوی و اصطلاحی علم مناسبات و اهمیت آن و نیز دیدگاه عالمان در این باره، مهمترین آثاری که در زمینه این
علم نگاشته شده است، انواع مناسبات موجود در یک سوره، انواع مناسبات موجود بین سوره‌ها و بین دو سوره کنار هم نظیر مناسبت بین ابتداء سوره و خاتمه سوره قبل از آن و مناسبت مضمون هرسوره با ماقبل خود در ادامه نویسنده بصورت تطبیقی به تفسیر موضوعی دو موضوع ذیل می‌پردازد: «الالوهیة من خلال آیات القرآن الکریم»
و «القیم فی ضوء سورة الکهف»
موضوع اول را با روش دوم از روشهای تفسیر موضوعی و موضوع دوم را با روش سوم، مورد تفسیر قرار می‌دهد.
کتاب مشتمل بر یک مقدمه از مؤلف و پنج بخش ذیل و یک خاتمه می‌باشد:
بخش اول: التفسیر الموضوعی (تعریفه- نشاته- تطوره- الوانه- اهمیته). این بخش شامل یک مقدمه و عناوین ذیل می‌باشد: نبذة تاریخیة عن نشوء علم التفسیر و تطوره و مکانة التفسیر الموضوعی. تعریف التفسیر الموضوعی، نشاة التفسیر الموضوعی، الوان التفسیر الموضوعی و اهمیة التفسیر الموضوعی.
بخش دوم: مناهج البحث فی التفسیر الموضوعی، شامل عناوین: منهج البحث فی تفسیر موضوع من خلال القرآن، منهج البحث فی التفسیر الموضوعی لسورة واحدة، التفسیر الموضوعی لسورة قرآنیة و صلة التفسیر الموضوعی بالانواع الاخری من التفسیر می‌باشد.
بخش سوم: علم المناسبات و التفسیر الموضوعی، شامل مباحثی چون: تعریف علم المناسبات، اهمیة علم المناسبات و موقف العلماء منه، ظهور علم المناسبات و اهم المؤلفات فیه و... می‌باشد.
بخش چهارم: مثال تطبیقی علی موضوع من خلال القرآن الکریم «الالوهیة من خلال الآیات القرآن الکریم».
بخش پنجم: مثال تطبیقی: تفسیر سورة تفسیرا موضوعیا «القیم فی ضوء سورة الکهف». فهرست آیات، احادیث و آثار، اعلام، مراجع و مطالب کتاب در پایان کتاب ذکر شده است.
این کتاب به قلم استاد دکتر مصطفی مسلم نگارش یافته و در قطع وزیری با جلد شومیز در ۳۷۳ صفحه در
سال ۱۴۲۶ ق از سوی انتشارات «دار القلم»
دمشق برای چهارمین بار به چاپ رسیده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
