مجربات حکیم علی گیلانی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مجربات حکیم علی گیلانی» تالیف
حکیم علی گیلانی (متوفی قبل از ۱۰۱۸ ق) از جمله
آثار طب سنتی به
زبان فارسی است.
در میان پزشکان سنتی رسم بر این بوده که آنچه را در طول سالیان دراز تجربه می‌نمودند، در کتابی تحت عنوان مجربات به نگارش در می‌آوردند. ارزش این تالیفات بسته به جایگاه علمی مؤلف آن داشت. از جمله این آثار کتاب حاضر است.
سال و انگیزه تالیف این کتاب معلوم نیست، چرا که این نگاشته بدون هیچ گونه خطبه و مقدمه است. البته یک نکته را باید به صورت احتمال متذکر شویم و آن این است که کسانی که به بیان شرح حال حکیم علی گیلانی پرداخته‌اند، هیچ کدام اثری را با عنوان مجربات در میان تالیفات او گزارش نکرده‌اند.
و این باعث
شک و
تردید ما در
انتساب این اثر بر حکیم گیلانی می‌شود.
شاید بتوان گفت این اثر نگاشته حکیم گیلانی نباشد، بلکه شخصی دیگر- که البته اسم او را نمی‌دانیم- تجربیات حکیم گیلانی را بر اساس نوشته‌های پراکنده و تالیفات دیگر او مرتب و تدوین نموده باشد. سنجش صحت و سقم این مطلب می‌بایست، بر اساس مقارنه این اثر و دیگر آثار حکیم گیلانی صورت پذیرد.
ساختار این اثر همانند سایر تالیفاتی است که درباره مبحث معالجات بیماری‌ها نگاشته شده است، یعنی مؤلف از مبحث بیماری‌های سر شروع می‌کند و با مبحث بیماری‌های پوستی و تب‌ها پایان می‌دهد. البته گاه ترتیب بعضی از مباحث رعایت نشده است؛ مثلا در مباحث پایانی و پس از بیماری‌های
پوست و
مو ، معجونی به عنوان
معجون زحیر ذکر می‌کند؛ در حالی که می‌بایست این معجون در مبحث
معده ذکر می‌شد.
در این اثر بیماری‌های
سر ،
چشم ،
گوش ،
بینی ،
دهان و
دندان ،
دستگاه تنفسی ،
سینه ، معده،
دستگاه تناسلی ، پوست و مو و تب‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مؤلف در هر مبحث ابتدا بیماری را ذکر می‌کند و گاه توضیحی مختصر درباره آن و
علت آن بیماری بیان می‌کند و سپس به مقتضای آن بیماری، چند نوع
دارو برای آن بیماری
تجویز می‌کند. از سویی دیگر نثر مؤلف در این اثر نثری گویا و بدون
اغلاق و قابل استفاده برای عموم است.
نویسنده در این اثر در عین اختصار و ایجاز بسیاری از بیماری‌ها را مورد بررسی قرار داده است؛ از این جهت برای بسیاری از کسانی که حوصله مراجعه به کتب مفصل پزشکی را ندارند سودمند است.
مزیت دیگر این اثر ذکر داروهایی است که تهیه بسیاری از آن برای عموم امکان پذیر است، همچنین ساخت و ترکیب آن‌ها پیچیدگی چندانی ندارد. با این حال این اثر در
مقایسه با
آثار دیگر حکیم گیلانی- خصوصا شرح ارزشمند او بر
قانون ابن سینا - اثری چندان علمی به نظر نمی‌رسد و همین امر ما را در
انتساب این اثر به حکیم گیلانی دچار تردید می‌کند.
این کتاب در ۶۹ صفحه در دهلی هندوستان چاپ سنگی شده است. کتاب فاقد فهرست و پاورقی است تنها در حاشیه کتاب عناوین مطالب ذکر شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
