• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تنکابنی، محمدبن عبدالفتاح، معروف به سراب، حکیم، فقیه، محدّث و اصولی قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم است.




در ۱۰۴۰ در سراب از نواحی رامسر در خانواده ای عالم و پرهیزگار به دنیا آمد.



مقدّمات علوم اسلامی را در مدارس تنکابن فرا گرفت، سپس به اصفهان رفت
[۱] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
[۲] حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
و از علمای برجسته آن‌جا چون محمدتقی مجلسی ، محمدباقر مجلسی و آقاحسین خوانساری بهره برد.
[۴] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۳۴، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.

تنکابنی در فقه ، شاگرد محمدباقر سبزواری ، مؤلف ذخیره المعاد ، و در فلسفه شاگرد رجب علی تبریزی بود.
[۵] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۲۸۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۶] خوانساری، ج۷، ص۱۰۶.
[۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۱، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.

تنکابنی از محمدباقر سبزواری، محمدباقر مجلسی، محمدعلی استرآبادی، شیخ علی مشهدی معروف به علی صغیر و علی بن محمد معروف به علی کبیر و محمدصادق حسینی اجازه روایت گرفت.
او خود نیز از مشایخی بود که اجازه روایت می‌داد و علمایی چون محمد شفیع لاهیجی، میرمحمدحسین حسینی خاتون آبادی، نوه دختری محمدباقر مجلسی، از او اجازه روایت دریافت کردند.
سلسله اجازه محدّثانِ دو قرن بعد نیز به او منتهی می‌شود.
[۸] خوانساری، ج۷، ص۱۰۷.
[۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۰] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۵ـ ۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.




دو فرزند او، محمدصادق و محمدرضا تنکابنی، از جمله محدّثان و علمای زمان خود بودند که از وی اجازه روایت گرفتند.
[۱۱] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.

محمدصادق از شاگردان علامه مجلسی بود
[۱۲] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۸۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
و محمدرضا طبع شعر داشت و رضا تخلص می‌کرد.
[۱۳] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۷۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.




تنکابنی در ۱۱۲۴ در اصفهان درگذشت و در محله خواجو مجاور تخت فولاد به خاک سپرده شد.
بر مزار او عمارت و گنبدی بنا گردید که به تکیه فاضل سراب (تکیه جویباره ایها) معروف است.
[۱۴] حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
[۱۵] خوانساری، ج۷، ص۱۰۹.
[۱۶] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
[۱۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۳، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۸] مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۱، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش.



از تنکابنی رساله های متعددی در موضوعات گوناگون علوم اسلامی به زبان فارسی و عربی بجا مانده است، از جمله :
۱) اثبات الصانع القدیم بالبرهان القاطع القویم، یا برهان اثبات الصانع، در بیان اعتباری بودن وجود و در باره علم ، قدرت ، عدل و توحید باری تعالی.
[۱۹] محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، ج۱، ص۱۶۳، مشهد ۱۳۵۴ش.
[۲۰] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۷، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۲) رساله فی تحریر شبهه التوحید، یا توحید واجب الوجود، تنکابنی در این رساله با نظر به حاشیه ملاصدرا بر الاهیات شفا و رساله ملاشمسای گیلانی و قول عبدالرزاق لاهیجی به تکمیل سخنان آنان در پاسخ به شبهه ابن کمونه پرداخته است.
[۲۱] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۹، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
[۲۲] محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.

۳) پاسخ به شبهه قائلین به وحدت وجود .
[۲۳] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۴۰، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۴) رساله وقوع حرکت در «آن».
[۲۴] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۴، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۵) رساله فی تحقیق الحرکه فی المقولات یا ابطال بودن حرکت در مقوله ای از افراد این مقوله.
[۲۵] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۵، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
[۲۶] محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.

۶) رساله در شبهه جذر اصم.
[۲۷] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۶، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۷) سفینه النجاه، در کلام که در آن در باره امامت خاصه بتفصیل بحث کرده است.
۸) چند رساله به فارسی و عربی در اثبات وجوب عینی نماز جمعه در غیبت امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه و ردّ قائلان به حرمت آن.
[۳۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۲] آستان قدس رضوی، کتابخانه، ج۵، ص۴۳۷، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش.

۹) رساله اخبار و اجماع .
[۳۴] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۱، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۱۰) حاشیه بر ذخیره المعاد سبزواری .
۱۱) حاشیه بر معالم شهید ثانی .
۱۲) حاشیه بر الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقی ه.
۱۳) حاشیه بر زبده البیان فی تفسیر آیات الاحکام ِ احمدبن محمد مقدّس اردبیل ی.
[۳۸] محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
[۴۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

۱۴) تفسیر آیه الکرسی .
[۴۱] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۱، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.



(۱) آستان قدس رضوی، کتابخانه، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۴) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۵) حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
(۶) عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
(۷) خوانساری.
(۸) محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
(۹) محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
(۱۰) محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، مشهد ۱۳۵۴ش.
(۱۱) مجلسی، بحارالانوار.
(۱۲) مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش.


 
۱. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۲. حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
۳. مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۹۶.    
۴. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۳۴، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۵. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۲۸۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۶. خوانساری، ج۷، ص۱۰۶.
۷. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۱، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۸. خوانساری، ج۷، ص۱۰۷.
۹. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۱۰. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۵ـ ۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۱. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۲. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۸۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۳. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۷۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۴. حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
۱۵. خوانساری، ج۷، ص۱۰۹.
۱۶. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۷. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۳، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۱۸. مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۱، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش.
۱۹. محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، ج۱، ص۱۶۳، مشهد ۱۳۵۴ش.
۲۰. عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۷، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۱. عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۹، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۲. محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۲۳. عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۴۰، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۴. عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۴، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۵. عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۵، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۶. محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۲۷. عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۶، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۸. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۲، ص۲۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲۹. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۶۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۰. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۱. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۹۸۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳     .
۳۲. آستان قدس رضوی، کتابخانه، ج۵، ص۴۳۷، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش.
۳۳. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۳۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۴. عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۱، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۳۵. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۸۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۶. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۲۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳    
۳۷. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۸. محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۳۹. ۱۷ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۴۰. محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۱. محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۱، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالفتاح تنکابنی»، شماره۳۹۵۲.    



جعبه ابزار