محمد بن هبة‌الله بسطامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن
هبة‌الله بسطامی از
خاندان بسطامی است که در اواخر
قرن چهارم تا اوایل
قرن ششم زندگی می‌کردند.
بسطامی، محمدبن هبة الله (ابوسهل)
قاضی،
فقیه،
مدرس و زعیم شافعیان است.
در ۴۲۳ در نیشابور متولد شد و نزد مشایخ عصر خود، مثل عبدالرحمان بن حمدان نَصروی و ابی حسّان مُزکّی و دیگر مشایخ
بغداد و
خراسان علم آموخت.
هنگامی که ابوسهل در بغداد مشغول
[۱] بود، پدرش موفّق درگذشت.
ابوسهل به
نیشابور برگشت؛ در آن زمان هفده ساله بود.
بزرگان و
علمای شافعی با اصرار از او خواستند که زعامت شافعیّه را بپذیرد، و
ابوالقاسم قشیری مقدمات زعامت ابوسهل را فراهم کرد و بعد از معرفی او به عنوان زعیمِ شافعیان، از همه درخواست
بیعت شد؛ از س
لطان طغرل سلجوقی نیز درخواست اجابت شد و پس از اجابت او،
لقب جمال الاسلام به وی داده شد و خاصّ و عامّ زعامت او را قبول کردند، به حدّی که مورد
حسادت بزرگان قرار گرفت.
بدین سبب، با وی از درِ دشمنی درآمدند و نزد سلطان چنین وانمود کردند که ابوسهل و یارانش پیرو
کلام اشاعره اند.
ابوسهل از
تدریس و
خطابه منع گردید و شافعیان در مضیقه قرار گرفتند و اشخاصی از بزرگان شافعی مثل ابوالقاسم قشیری و
ابوالفضل فراتی دستگیر شدند و افرادی مثل
امام الحرمین جوینی و ابوسهل تحت تعقیب قرار گرفتند.
ابوسهل پس از این تعقیب متواری شد و به نواحی
باخرز رفت و سپاهی از
یاران خود را، که عالم به فنون
جنگ بودند، گرد آورد و با سپاهیان به دروازه شهر نیشابور رسید و درخواست آزادی بندیان را نمود.
پس از روبرو شدن با ردّ درخواست خود، شبانه به قصد آزاد کردن بندیان عزم ورود به
شهر کرد، والی شهر آماده نبرد شد و در این نبرد ابوسهل دستگیر و پس از مصادره اموال و مدتی زندانی شدن،
تبعید گردید.
ابوسهل در ۴۵۶ درگذشت.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بسطامی»، شماره۱۳۳۴.
