مغالطه سوء تبکیت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

مغالطه سوء تبکیت، مغالطه‌ای معنوی ناشی از اختلال در تالیف مقدمات قیاس غیربرهانی از حیث ماده یا صورت است.

---

مغالطه بر دو قسم است:
۱. مغالطه لفظی؛
۲. مغالطه معنوی.
و مغالطه معنوی نیز بر دو قسم است:
۱. مغالطه تالیف قضایا؛
۲. مغالطه در اجزای قضیه.
مغالطه تالیف قضایا به دو دسته تقسیم می‌شود:
۱. مغالطه جمع مسائل در یک مسئله؛
۲. مغالطه تالیف قیاسی.

---

مغالطه سوء تالیف و مغالطه سوء تبکیت دو قسم از غلط‌های مربوط به تالیف قیاسی است. اگر شرایط مقرر در اشکال چهارگانه که مربوط به صورت قیاس است رعایت نشده باشد، مثلا در شکل اول شرط ایجاب صغرا و یا کلیت کبرا رعایت نشود، و ضرب غیر منتج را از هر شکلی باشد به جای منتج آورند، این عمل اگر نسبت به برهان اجرا شود (سوء تالیف) و در غیر برهان (سوء تبکیت) نام دارد.

---

فقدان شرایط در تالیف قیاس ممکن است کاملا آشکار باشد و تشخیص آن برای همگان امکان پذیر باشد، مانند قیاس: "بعضی از دانشجویان کارگر هستند و بعضی از کارگران کوشا هستند، پس همه دانشجویان کوشا هستند"، که هر کسی متوجه این اشکال می‌شود که از مقدمات جزئی نمی‌توان نتیجه کلی گرفت.
اما گاهی سوء تالیف در قیاس بسیار مبهم و مخفی است و استدلال در ظاهر معتبر به نظر می‌رسد. تشخیص چنین مغالطاتی آسان نیست و گاهی ظرافت مطلب به حدی است که تنها اهل فن و افراد آشنا به همه قواعد و شرایط قیاس‌ها می‌توانند از عهده تشخیص مغالطه بر آیند.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خندان، على‌اصغر، مغالطات.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.

---