• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مواد قیاس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



موادّ قیاس‌، یکی از اصطلاحات علم منطق بوده و به‌معنای مطالبی است که محتوای صغری و کبری را تشکیل می‌دهد.



مواد قیاس در اصطلاح منطق عبارت است از: مطالبی که محتوای صغری و کبری را تشکیل می‌دهد.
اعتبار قیاس یکی به صورت و فرم قیاس است، و از این حیث قیاسی معتبر است که از ضروب منتج اشکال باشد؛ و دیگر به مادّه و محتوای قیاس. به تعبیر دیگر استواری و صحّت و اعتبار قیاس هم به صحّت صورت وابسته است و هم به صحّت مادّه. البته اعتبار و ارزش این مواد یکسان نیست و برحسب اینکه چگونه ماده‌ای در قیاس بکار رود، صناعات خمس بوجود می‌آید.


موادّ مختلف قیاسات عبارت است از:
۱ محسوسات؛
۲- اوّلیّات یا بدیهیّات اولیّه یا ضروریّات؛
۳- مجرّبات یا تجربیّات؛
۴- متواترات؛
۵- حدسیّات.
۶- قضایائی که حدّ وسط آنها با آنها است (این شش مادّه موادّ یقینی هستند و آنها را یقینیّات می‌نامند و کاربرد آنها در برهان است)؛
۷- مقبولات؛
۸- وهمیّات؛
۹- مشهورات؛
۱۰- مشبّهات؛
۱۱- مظنونات؛
۱۲- مسلّمات؛
۱۳- مصادرات.


از آنجا که تصدیقات مکتسب، بوسیله اقوال جازمه است، اقوال جازمه‌ای که مفید قولی جازم یقینی باشد، یعنی به نتیجه‌ای یقینی منجرّ شود، برهان نام دارد و آنچه مفید رایی مشهور یا مقتضی الزامی باشد، جدل است و آنچه مفید اعتقادی جازم و غیر مطابق باشد، مغالطه یا جدل است و آنچه مفید اعتقادی غیر جازم باشد، خطابه است و آنچه مفید تخییل باشد، شعر است.
جمله اقوال جازمه که در علوم و محاورات بکار می‌رود، به اعتبار موادّ، یکی از این پنج قسم است و هرقسم از این انواع نیز خود مشتمل بر اصناف بسیار است و تعلّم هریک از این انواع پنجگانه و اصناف آنها صناعتی است خاص.


خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۷۷.    






جعبه ابزار