مواهب الفتاح في شرح تلخيص المفتاح (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مواهب الفتاح فی شرح تلخیص المفتاح»، اثر احمد بن یعقوب مغربی است.
«مواهب الفتاح فی شرح تلخیص المفتاح»، اثر احمد بن یعقوب مغربی (متوفی ۱۱۲۸ ق)، شرحی مزجی بر کتاب« تلخیص المفتاح» خطیب قزوینی( متوفی ۷۳۹ ق) است که آن نیز ویراسته بخش سوم کتاب «مفتاح العلوم» سکاکی است.
این اثر، به
زبان عربی، در دو جلد با تحقیق خلیل ابراهیم خلیل منتشر شده است.
کتاب با مقدمه‌ای از محقق در ذکر شیوه تحقیقی کتاب، شرح حال خطیب قزوینی و ابن یعقوب مغربی آغاز گردیده است. متن اثر نیز مشتمل بر دو جزء است که در جزء اول کتاب،
علم معانی و در جزء دوم علوم
بیان و
بدیع شرح شده است.
شارح در این اثر همانند شارحین هم‌عصر خود، تعاریف و دلایل آن، عبارات مجمل و مشکل و
الفاظ غریب و مانند آن را شرح و توضیح داده است. وی در اثنای شرح، مناقشاتی را بر مطالب شارحین پیش از خود وارد کرده و مطالب برخی را بر برخی ترجیح داده است.
ابن یعقوب مغربی با آنکه هَم خود را مصروف شرح و حاشیه‌نویسی بر «تلخیص المفتاح» خطیب قزوینی و شرح «مختصر» تفتازانی کرده، ولی باز هم در تألیف خود نظریات جدیدی ابراز داشته و علاوه بر این از عهده شرح لغات و بیان اشتقاق کلمات به‌خوبی برآمده است.
مغربی در این شرح دنبال‌روِ تفتازانی است و از شیوه سکاکی نیز
تبعیت کرده است.
تنها موردی که وی با دیگر علمای
بلاغت اختلاف نظر دارد، این است که ابن یعقوب مغربی،
علم بیان را جزء علم معانی دانسته؛ زیرا به اعتقاد او در علم بیان نیز کیفیت مطابقت
کلام با مقتضای حال شناخته می‌شود، لیکن او درباره این نظریه جدید، بحث نکرده و در این باره کتاب ننوشته و بدین شیوه، گام برنداشته و هم خود را فقط مصروف شرح و حاشیه‌نویسی بر «تلخیص المفتاح» خطیب قزوینی و شرح «مختصر» تفتازانی کرده است.
یکی دیگر از اظهارات ابن یعقوب مغربی که با نظریات دیگر علمای بلاغت، مغایر است و نظر جدیدی است، این است که وی می‌گوید: یک
لفظ، نسبت به یک معنی ممکن است هم
استعاره باشد و هم
مجاز مرسل.
ابن یعقوب مغربی، در حاشیه خود از عهده شرح لغات و بیان اشتقاق کلمات، به‌خوبی برآمده است و در مقدمه، کتاب «تلخیص المفتاح» خطیب قزوینی را ستوده و آن را یکی از استوارترین کتب متداوله دانسته و افزوده است که در این
کتاب، لطائف و معانی فراوانی وجود دارد که امام سعدالدین تفتازانی عنان عنایت را به شرح معانی آن کتاب کشیده و لطائف معنایی آن را بیرون کشیده و در دو کتاب «مطول» و «مختصر» شرح کرده است و من که ابن یعقوب مغربی هستم، بر آن شدم که بر کتاب مختصر تفتازانی شرحی بنویسم.
ابراهیم خلیل در تحقیق این اثر از یک چاپ قدیمی کتاب و نسخه‌های خطی آن استفاده کرده است.
آدرس
آیات،
روایات، اشعار و شرح معانی الفاظ غریب در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
فهرست‌های آیات،
احادیث نبوی،
اشعار، مراجع و مصادر و فهرست مطالب هر دو جلد در انتهای جلد دوم
ذکر شده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
