• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نصب (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





نَصْب‌ (به فتح نون و سکون صاد) از واژگان قرآن کریم به معنای رنج دادن و رنج دیدن و برپا داشتن است و نُصْب‌ (به ضم نون و سکون صاد) و نَصَب‌ (به فتح نون و فتح صاد) به معنای رنج و تعب است‌. از مشتقات این واژه در آیات قرآن عبارتند از: نَصیب‌ (به فتح نون) به معنای بهره معیّن و ثابت‌، ناصِب‌ (به کسر صاد) به معنای رنج دهنده و به زحمت افتاده و اَنْصاب‌ (به فتح الف و سکون نون) به معنای هر چیز منصوب و برپا داشته است که معبود واقع شود و یا برای بت‌ها بر روی آن قربانی شود.



نَصْب‌ (بر وزن فَلْس) به معنای رنج دادن و رنج دیدن و برپا داشتن است. «نَصَبْتُ‌ الشّی‌ء: اقمته» آن را برپا داشتم گویند: «نَصَبَهُ‌ الهمّ: اتعبه» و «نصب الشی‌ء: وضعه وضعا ثابتا».
نُصْب‌ و نَصَب‌: (بر وزن قُفْل و فَرَس) به معنی رنج و تعب است‌.


در آیه‌ (اَ فَلا یَنْظُرُونَ اِلَی الْاِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ‌... وَ اِلَی الْجِبالِ کَیْفَ‌ نُصِبَتْ‌) مراد ثابت شدن است، مثل‌: (وَ الْجِبالَ اَرْساها)، «کوه‌ها را ثابت کرد»؛ یعنی: «آیا نمی‌بینند شتر چطور خلق شده... و کوه‌ها چطور ثابت گشته و برپا داشته‌اند».
(لَقَدْ لَقِینا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً) «از این سفر به رنج و خستگی افتادیم‌».
(اَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ‌ بِنُصْبٍ‌ وَ عَذابٍ‌) «شیطان به من رنج و عذاب رساند».
در دو آیه اخیر نصب در آیه اوّل بر وزن فَرَس و در دوّم بر وزن قُفْل است.
(فَاِذا فَرَغْتَ‌ فَانْصَبْ‌ • وَ اِلی‌ رَبِّکَ فَارْغَبْ‌) آیه خطاب به حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) و نتیجه آیات قبل است است یعنی: «حالا که به تو شرح صدر داده و بلند آوازه‌ات کردیم و بار گران را از تو برداشتیم و با هر دشواری آسانی‌ای هست پس چون از واجب فارغ شدی در عبادت و دعا بکوش و خودت را به رنج‌ انداز و به خدایت رغبت جو».
در مجمع از امام باقر و صادق (علیهما‌السّلام) نقل شده‌: «فَاِذا فَرَغْتَ‌ مِنَ الصَّلَاةِ الْمَکْتُوبَةِ فَانْصَبْ‌ اِلَی رَبِّکَ فِی الدُّعَاءِ وَ ارْغَبْ اِلَیْهِ فِی الْمَسْاَلَةِ».
زمخشری در کشّاف درباره آیه گوید: منظور آنست که آن بزرگوار عبادات را پشت سر هم انجام دهد و اوقات خویش را خالی از عبادت نگذارد و چون از یکی فارغ شد دیگری را شروع کند. آنگاه گوید: از جمله بدعت‌ها آنکه بعضی از رافضیان «فانصِب» را در آیه بکسر صاد خوانده یعنی: علی را بر خلافت منصوب گردان اگر اینطور خواندن بر رافضی روا باشد صحیح است که ناصبی آن را همین‌طور بخواند و بگوید: یعنی ناصبی بودن را که بغض و عداوت علی است در میان مردم بگذار.
زمخشری می‌توانست قول بعضی از شیعه را که خودش نقل کرده (اگر چنین قائلی یافته شود) به نحو آبرومندی ردّ کند و بگوید: این سخن قابل قبول نیست. ولی حریف آوردن ناصبی حکایت از درون طوفانی و ناراحت زمخشری نسبت به اهل بیت ‌ (علیهم‌السّلام) و شیعه دارد. گوئی خیلی تکان خورده است.
فیض مرحوم در تفسیر صافی بعد از نقل این سخن گوید: نصب امام و خلیفه بعد از تبلیغ رسالت یا پس از فراغ از عبادت امری معقول بلکه واجب است تا مردم بعد از آن حضرت در حیرت و ضلال واقع نشوند، پس صحیح است که مترتب بر رسالت و فراغ از عبادت باشد و اما بغض علی و عداوت علی (علیه‌السّلام) چطور معقول است که بر تبلیغ رسالت و یا عبادت مترتّب شود؟!!. ... آنگاه بر زمخشری سخت تاخته است.

۲.۱ - نصیب

نَصیب‌ به معنای بهره معیّن و ثابت‌ است.
(لِلرِّجالِ‌ نَصِیبٌ‌ مِمَّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الْاَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ‌ مِمَّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الْاَقْرَبُونَ‌) «برای مردان بهره ثابتی است از آنچه پدران و مادران و خویشان گذاشته‌اند و برای زنان بهره ثابتی است از آنچه پدران و مادران و خویشان گذاشته‌اند».

۲.۲ - ناصب‌

ناصِب‌: اسم فاعل است به معنی رنج دهنده، گویند «هَمٌ‌ نَاصِبٌ‌»‌ اندوهی است زحمت ده. ناصب لازم نیز آید یعنی به زحمت افتاده.
(وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ • عامِلَةٌ ناصِبَةٌ) ظاهرا مراد از عمل، تلاش غیر مشروع دنیا است که باعث رنج آخرت است؛ یعنی: «چهره‌هائی در آن روز ذلیل‌اند، تلاش‌گراند در دنیا به زحمت افتاده‌اند در قیامت».
چند آیه بعد آمده: (وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناعِمَةٌ • لِسَعْیِها راضِیَةٌ) (چهره‌هايى در آن روز شادابند، و از سعی و تلاش خود خشنودند) معلوم است که ظرف رضا و نعمت، آخرت و ظرف سعی، دنیا است.

۲.۳ - انصاب

اَنْصاب‌ به معنای هر چیز منصوب و برپا داشته است که معبود واقع شود و یا برای بت‌ها بر روی آن قربانی شود.
نصب (بر وزن فَلْس و قُفْل و عُنُق) هر چیز منصوب و برپا داشته است که معبود واقع شود. جمع نُصُب (بر وزن عُنُق) اَنْصاب‌ است، به قولی نُصُب جمع نِصاب است.
مراد از نُصُب و اَنْصاب‌ سنگ‌های منصوبی است که بر روی آنها قربانی می‌کردند. طبرسی در علّت این تسمیه گفته: آن سنگ‌ها را برای عبادت برپا داشته بودند و از ابن جریح نقل می‌کند: انصاب اصنام نبودند زیرا اصنام آنهائی است که تراشیده به صورت و نقشی در می‌آوردند بلکه انصاب سنگ‌هائی بودند در اطراف کعبه. راغب گفته: آن سنگ‌ها را پرستش کرده و روی آنها قربانی میکردند. فرق ما بین انصاب و اصنام را که نقل شد در اقرب الموارد نیز به‌طور «قیل» آورده است.
(اِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْاَنْصابُ‌ وَ الْاَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ‌) (شراب و قمار و بت‌ها و ازلام [نوعى بخت آزمايى‌]، پليد و از عمل شیطان است).
(وَ ما اَکَلَ السَّبُعُ اِلَّا ما ذَکَّیْتُمْ وَ ما ذُبِحَ عَلَی‌ النُّصُبِ‌) (و باقيمانده صید حيوان درنده -مگر آن‌كه به‌موقع به آن شکار برسيد و آن را سر ببريد- و حيوانى كه روى بت‌ها يا در برابر آنها ذبح مى‌شود). نصب در آیه به ضمّ اول و دوّم است.
انصاب به تصریح آیه اوّل، رجس‌اند و این می‌رساند که انصاب مورد پرستش بوده‌اند و در آیه دوّم آنچه بر روی آن سنگ یا سنگ‌ها ذبح شده، حرام گشته است؛ می‌شود گفت: که سنگ معبود بوده و یا صرفا برای بت‌ها بر آن ذبح می‌کرده‌اند.


۱. قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۷، ص۶۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۰۷.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۲، ص۱۷۱.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۵، ص۴۱۱.    
۵. غاشیه/سوره۸۸، آیه۱۹.    
۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۷۵.    
۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۵۹.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۲۸.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۴۶.    
۱۰. کهف/سوره۱۸، آیه۶۲.    
۱۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۳۴۰.    
۱۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۴۷۲.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۴۲.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۶۹.    
۱۵. ص/سوره۳۸، آیه۴۱.    
۱۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۰۸.    
۱۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۳۱۷.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۷۴۵.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۱۱۱.    
۲۰. انشراح/سوره۹۴، آیه۷-۸.    
۲۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۱۶.    
۲۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۳۴-۵۳۵.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۷۳.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۶۲.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۷۲.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۶۱.    
۲۷. زمخشری، کشاف، ج۴، ص۷۷۲.    
۲۸. فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۷، ص۵۰۹.    
۲۹. نساء/سوره۴، آیه۷.    
۳۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۱۹۹.    
۳۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۴، ص۳۱۳.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۴.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۳۲.    
۳۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۰۸.    
۳۵. فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۱، ص۱۳۲.    
۳۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۵، ص۴۱۱.    
۳۷. غاشیه/سوره۸۸، آیه۲-۳.    
۳۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۷۳.    
۳۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۵۶.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۲۶.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۳۹.    
۴۲. غاشیه/سوره۸۸، آیه۸-۹.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۲.    
۴۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۷۴.    
۴۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۵۷.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۲۶.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۴۱.    
۴۸. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۱، ص۲۲۵.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۴۴.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۲۰۰.    
۵۱. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۸۰۷.    
۵۲. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۵، ص۴۱۲.    
۵۳. مائده/سوره۵، آیه۹۰.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۲۳.    
۵۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۶، ص۱۱۸.    
۵۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۶، ص۱۷۵.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۷۰.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۷، ص۱۶۶.    
۵۹. مائده/سوره۵، آیه۳.    
۶۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۰۷.    
۶۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۱۶۵.    
۶۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۵، ص۲۶۹.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۴۴.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۲۰۰.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "نصب"، ج۷، ص۶۷.    






جعبه ابزار