• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پیشینه بردگی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



برده گی و برده داری از روزگار بسیار کهن و قرنها پیش از میلاد در میان اقوام و ملل‌پیشین رایج بوده و افراد، گروهها و حتی حکومتها، افراد یا اقوام دیگر را به بردگی می‌گرفتند.



بردگی و برده‌داری از روزگار بسیار کهن و قرنها پیش از میلاد در میان اقوام و ملل‌پیشین رایج بوده و افراد، گروهها و حتی حکومتها، افراد یا اقوام دیگر را به بردگی می‌گرفتند و آن‌ها را خریده، فروخته یا در کارهای خدماتی و دشوار به کار می‌گرفتند، افزون بر این، بردگی در قوانین و شرایع پیشین مانند قانون حمورابی ، مانو ، شریعت یهود ، مسیحیت و جز اینها نیز به رسمیت شناخته شده
[۱] تفسیر المنار، ج‌۱۱، ص‌۲۲۸
[۲] بردگی در جهان، ص‌۷، ۸۴‌
[۳] بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱‌۲.
و دستورات و احکامی در مورد بردگان در این قوانین صادر گردیده است.
به نوشته ویل‌دورانت بردگی در میان یونانیان رواج فراوانی داشت. آنان اسیران جنگی ، کودکان سرراه ی، کودکان ولگرد و مجرمان را به بردگی می‌گرفتند و آن‌ها را خرید و فروش می‌کردند.
[۴] تاریخ تمدن، ج‌۲، ص‌۳۰۸‌۳۰۹
افلاطون
[۵] بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۴.
و ارسطو
[۶] اسلام و مسأله آزادی، ص‌۱۱۲‌۱۱۳.
از فلاسفه بزرگ یونان اصل بردگی را معقول و حتی آن را از ضروریات هر جامعه می‌دانستند. رومیان نیز اسیران جنگی، فرزندان بردگان، دزدان دریایی و راهزنان، اطفال سرراهی، اطفالی که به وسیله پدر و مادرشان فروخته می‌شدند و محکومان به اعمال شاقه را به بردگی می‌گرفتند
[۷] تاریخ بردگی، ص‌۳۹
[۸] اسلام و مسأله آزادی، ص‌۱۱۳‌۱۱۴.
و در کارهای دشوار به کار گرفته، ‌به طرز وحشیانه‌ای شکنجه می‌کردند تا آن‌جا که این سختگیریها چندین بار به قیام بردگان بر ضد‌مالکان انجامید.
[۹] تاریخ تمدن، ج‌۳، ص‌۱۳۲‌۱۳۳
[۱۰] بردگی در جهان، ص‌۳۹.


۱.۱ - بردگی در ایران باستان

در ایران باستان نیز بردگی رایج بوده و آیین زرتشت از آن نهی نکرده بود. ایرانیان بیشتر، اسیران جنگی را به بردگی می‌گرفتند
[۱۱] بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۷.
، هر چند از بردگی رعایا و کشاورزان به دست مالکان در برخی از دوره‌ها نیز گزارشهایی نقل شده است
[۱۲] تاریخ بردگی، ص‌۶۴‌، ۶۹‌.
؛

۱.۲ - بردگی در مذهب یهود

همچنین بردگی در مذهب یهود مشروع بوده و در تورات سفارشها و دستوراتی در این مورد از جمله خریدن برده از امتهای اطراف خود و استفاده از آنان در تولید و کشاورزی
[۱۳] کتاب مقدس، لاویان، ۲۵:۴۵‌۴۶.
، برده کردن و فروختن سارق در صورت عدم توان پرداخت غرامت از سوی وی
[۱۴] کتاب مقدس، خروج، ۲۲:۳.
، مجازات مولا در صورت کشته شدن بلافاصله برده بر اثر ضربه عصای وی و عدم مجازات مولا در صورتی که برده پس از چند ساعت بمیرد
[۱۵] کتاب مقدس، خروج، ۲۱:۲۰‌۲۱.
وارد گردیده است.

۱.۳ - بردگی در شریعت حضرت عیسی

در شریعت عیسی (علیه‌السلام) نیز بردگی مورد تأیید بوده است. در نامه پولس به افسیسیان، بردگان به اطاعت با ترس و هراس از اربابان بشری خود توصیه شده‌اند.
[۱۶] کتاب مقدس، رساله پولس به افسیسیان، ۶:۵‌.
به نقل مسترهاکس در قاموس کتاب مقدس ، انجیل ابداً در خصوص آزادی غلامان سخن نرانده و بلکه بر عکس، غلامان را، به اطاعت مالکان خود مأمور کرده است.
[۱۷] قاموس کتاب مقدس، ص‌۵۹۰‌.
برخی از فلاسفه شهیر و قدیس مسیحی بردگی را نوعی کیفر خدایی برای بردگان می‌دانستند.
[۱۸] بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱۰.


۱.۴ - بردگی در میان عرب جاهلی

در میان عرب جاهلی نیز برده‌داری مرسوم بود و آنان ضمن به بردگی گرفتن اسیران جنگی از دیگر سرزمینها نیز برده‌هایی خریده، آنها را به فروش می‌رساندند
[۱۹] تاریخ تمدن اسلام، ص‌۶۶۱‌.
، افزون بر این وامدارانی که نمی‌توانستند وام خود را بپردازند نیز به بردگی گرفته می‌شدند
[۲۰] المفصل، ج‌۴، ص‌۵۶۷‌
[۲۱] بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱۴.
، چنان‌که گاه اشخاص آزاد در جریان یک قمار خود را باخته، به دام بردگی می‌افتادند.
[۲۲] المفصل، ج‌۴، ص‌۵۶۷‌.


۱.۵ - بردگی در قرآن کریم

قرآن کریم نیز در آیاتی به برخی موارد بردگی در میان امتهای پیشین پرداخته است؛

۱.۵.۱ - سرگذشت حضرت یوسف و برادرانش

از جمله در سوره یوسف به سرگذشت یوسف و برادرانش اشاره کرده که پس از افکندن او در چاه ، به وسیله کاروانی نجات می‌یابد و سپس به بهایی اندک فروخته می‌شود:«وشَرَوهُ بِثَمَن بَخس دَرهِمَ مَعدودَة». در آیه ۳۰ همین سوره نیز از بردگی آن حضرت یاد شده است
[۲۴] جامع‌البیان، مج۷، ج‌۱۲، ص‌۲۵۸
[۲۵] مجمع البیان، ج‌۵‌، ص‌۳۹۶.
:«و قالَ نِسوَةٌ فِی المَدینَةِ امرَاَتُ العَزیزِ تُروِدُ فَتها عَن نَفسِهِ». سپس در آیاتی دیگر از زندانی شدن آن حضرت به همراه دو برده دیگر یاد شده است
[۲۷] جامع البیان، مج‌۷، ج‌۱۲، ص‌۲۸۰
[۲۸] تفسیر قمی، ج‌۱، ص‌۳۴۴
[۲۹] مجمع‌البیان، ج‌۵‌، ص‌۴۰۰.
:«و‌دَخَلَ مَعَهُ السِّجنَ فَتَیانِ». از آیات دیگر این سوره برمی‌آید که یوسف نیز پس از رسیدن به حکومت خود بردگانی داشته است؛ از جمله آیه‌۶۲ این سوره که در آن به غلامان خود فرمان می‌دهد که پول یا قیمت گندم برادرانش را در میان بار آنان قرار دهند:«و قالَ لِفِتینِهِ اجعَلوا بِضعَتَهُم فی رِحالِهِم لَعَلَّهُم یَعرِفونَها» همچنین از آیات ۷۴ ۷۵ این سوره به دست می‌آید که جزای سرقت در عصر یوسف بردگی (دائم یا موقت) بوده است :«قالوا فَما جَزؤُهُ اِن کُنتُم کذِبین قالوا جَزؤُهُ مَن وُجِدَ فی رَحلِهِ فَهُوَ جَزؤُهُ». به عقیده برخی از مفسران، مردم آن عصر سارق را به مدت یک سال به بردگی می‌گرفتند. قول دیگر این است که این سنت تنها در نزد مردم کنعان و شریعت حضرت یعقوب رایج بوده و آنان سارق را به اندازه سرقتش به بردگی می‌گرفتند
[۳۴] مجمع‌البیان، ج‌۵‌، ص‌۳۸۶
[۳۵] تفسیر قرطبی، ج‌۹، ص‌۱۵۳.
؛ نه طبق قوانین مصر ، و آیه بعد که می‌گوید:یوسف نمی‌توانست طبق قوانین مصر برادرش را در نزد خود نگه دارد:«ما کانَ لِیَأخُذَ اَخاهُ فی دینِ المَلِکِ» می‌تواند مؤید این رأی باشد.

۱.۵.۲ - در عصر حضرت موسی

در عصر موسی (علیه‌السلام) نیز بردگی رایج بوده و فرعون تمامی قوم بنی‌اسرائیل را برده و بنده خود کرده بود، ازاین‌رو وقتی موسی و هارون وی را به پرستش خدای یگانه فراخواندند فرعون و اطرافیانش با این استدلال که قوم شما بنده و برده ما هستند از ایمان آوردن به آنان امتناع کردند:«فَقالوا اَنُؤمِنُ لِبَشَرَینِ مِثلِنا وقَومُهُما لَنا عبِدون». در آیه ۲۲ شعراء نیز موسی (علیه‌السلام) فرعون را به سبب به بردگی گرفتن بنی‌اسرائیل سرزنش می‌کند:«تِلکَ نِعمَةٌ تَمُنُّها عَلَیَّ اَن عَبَّدتَ بَنی اِسرءیل» همچنین قرآن در آیات متعدد دیگر از کشتن مردان و زنده نگه‌داشتن زنان از سوی فرعون یاد کرده است:«یُذَبِّحونَ اَبناءَکُم ویَستَحیونَ نِساءَکُم» که به نظر برخی از مفسران زنده نگه‌داشتن زنان برای بردگی و خدمت به فرعونیان بوده است.
[۴۴] جامع البیان، مج‌۱، ج‌۱، ص‌۳۹۰
[۴۵] مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۲۲۷.


۱.۵.۳ - رواج بردگی در میان عرب جاهلی

آیاتی نیز به وجود بردگی و رواج آن در میان اعراب جاهلی پیش از اسلام و عصر پیامبر اشاره دارد؛ از جمله در آیه ۳۷ احزاب از آزاد شدن یکی از بردگان به دست پیامبر یاد شده است:«و اِذ تَقولُ لِلَّذی اَنعَمَ اللّهُ عَلَیهِ و اَنعَمتَ عَلَیهِ اَمسِک عَلَیکَ زَوجَکَ». مراد از شخص مورد نظر در آیه، زید‌بن حارثه و مراد از نعمت دادن خدا و پیامبر به او آزادی وی به دست رسول‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است
[۴۷] مجمع‌البیان، ج‌۸‌، ص‌۵۶۳‌۵۶۴‌.
، زیرا وی پیش از اسلام برده خدیجه همسر آن حضرت بود.
[۴۸] رجال انزل الله فیهم قرآناً، ج‌۳، ص‌۱۳۱.
آیه ۳۳ نور نیز از وجود زنان برده در میان اعراب و وادار کردن آنان به عمل فحشا برای کسب درآمد دنیوی سخن گفته است:«ولا‌تُکرِهوا فَتَیتِکُم عَلَی البِغاءِ اِن اَرَدنَ تَحَصُّنًا» همچنین آیات متعدد دیگری به وجود بردگان در میان جامعه مسلمانان صدر اسلام اشاره دارد که در آن خداوند برخی احکام بردگان و وظیفه مسلمانان در برابر آنان را یادآوری کرده است.

۱.۶ - بردگی پس از ظهور اسلام

بردگی در کشورهای مختلف تا سالهای طولانی پس از ظهور اسلام ادامه داشت تا این‌که در حدود قرن ۱۹ میلادی نهضت دامنه‌داری برای الغای بردگی در جهان آغاز گردید و بردگی به شکل مرسوم آن در همه دولتها پایان یافت
[۵۰] اسلام و آزادی بردگان، ص‌۱۲‌۱۳.
؛ لیکن هر چند بردگی فردی در این قرن پایان یافت، ولی با تغییر نوع و شکل آن بردگی جمعی و استثمار ملتها جای بردگی فردی را گرفت.
[۵۱] بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱۲‌۱۳
[۵۲] برهان قرآن، ص‌۶۲‌، ۶۵‌
[۵۳] اسلام و آزادی بردگان، ص‌۱۴، ۲۳.
مظاهری از این نوع بردگی جدید و مدرن در عصر کنونی نیز رایج است.


احکام القرآن، جصاص؛ اسلام و آزادی بردگان؛ اسلام و مسأله آزادی؛ بردگی و رباخواری؛ الام؛ ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد؛ بحار الانوار؛ بدایع الصنایع فی ترتیب الشرایع؛ البدایة و‌النهایه؛ بردگی از دیدگاه اسلام؛ بردگی در جهان؛ برهان قرآن؛ تاریخ‌الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ بردگی؛ تاریخ تمدن؛ تاریخ تمدن اسلام؛ تاریخ سیاسی اسلام؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تذکرة الفقهاء؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ تفسیر القمی؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر المنار؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نور الثقلین؛ تهذیب الاحکام؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع الصغیر فی احادیث البشیر و النذیر؛ الجامع لاحکام‌القرآن، قرطبی؛ جامع‌المدارک فی شرح المختصر النافع؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر؛ رجال انزل الله فیهم قرآناً؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه؛ ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل؛ زبدة‌البیان فی براهین احکام القرآن؛ سنن ابن‌ماجه؛ السنن الکبری؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ شرایع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ صحیح البخاری؛ صحیح مسلم با شرح سنوسی؛ الطبقات الکبری؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیه؛ فرهنگ اصطلاحات سیاسی؛ الفصول فی الاصول (اصول الفقه)؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ فقه‌الرضا (علیه‌السلام)؛ فقه القرآن، راوندی؛ قاموس کتاب مقدس؛ الکافی؛ کتاب الخلاف؛ کتاب السرائر؛ کتاب مقدس؛ الکشاف؛ کشاف القناع؛ کنزالعمال فی سنن الاقوال و‌الافعال؛ لسان العرب؛ لغت‌نامه؛ المبسوط؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ مجمع البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجمع‌الزوائد و منبع الفوائد؛ المجموع فی شرح المهذب؛ مختصر المزنی؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ المستدرک علی الصحیحین؛ مستدرک‌الوسائل؛ مسند احمدبن حنبل؛ المصنف؛ المعجم الکبیر؛ المغنی و الشرح الکبیر؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ المقنعه؛ مواهب‌الجلیل شرح مختصر خلیل؛ الموسوعة الفقهیة المیسره؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نثر طوبی؛ نگاهی به بردگی؛ النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی؛ نیل‌الاوطار من احادیث سید الاخیار؛ وسائل الشیعه.


۱. تفسیر المنار، ج‌۱۱، ص‌۲۲۸
۲. بردگی در جهان، ص‌۷، ۸۴‌
۳. بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱‌۲.
۴. تاریخ تمدن، ج‌۲، ص‌۳۰۸‌۳۰۹
۵. بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۴.
۶. اسلام و مسأله آزادی، ص‌۱۱۲‌۱۱۳.
۷. تاریخ بردگی، ص‌۳۹
۸. اسلام و مسأله آزادی، ص‌۱۱۳‌۱۱۴.
۹. تاریخ تمدن، ج‌۳، ص‌۱۳۲‌۱۳۳
۱۰. بردگی در جهان، ص‌۳۹.
۱۱. بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۷.
۱۲. تاریخ بردگی، ص‌۶۴‌، ۶۹‌.
۱۳. کتاب مقدس، لاویان، ۲۵:۴۵‌۴۶.
۱۴. کتاب مقدس، خروج، ۲۲:۳.
۱۵. کتاب مقدس، خروج، ۲۱:۲۰‌۲۱.
۱۶. کتاب مقدس، رساله پولس به افسیسیان، ۶:۵‌.
۱۷. قاموس کتاب مقدس، ص‌۵۹۰‌.
۱۸. بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱۰.
۱۹. تاریخ تمدن اسلام، ص‌۶۶۱‌.
۲۰. المفصل، ج‌۴، ص‌۵۶۷‌
۲۱. بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱۴.
۲۲. المفصل، ج‌۴، ص‌۵۶۷‌.
۲۳. یوسف/سوره۱۲، آیه۲۰.    
۲۴. جامع‌البیان، مج۷، ج‌۱۲، ص‌۲۵۸
۲۵. مجمع البیان، ج‌۵‌، ص‌۳۹۶.
۲۶. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۰.    
۲۷. جامع البیان، مج‌۷، ج‌۱۲، ص‌۲۸۰
۲۸. تفسیر قمی، ج‌۱، ص‌۳۴۴
۲۹. مجمع‌البیان، ج‌۵‌، ص‌۴۰۰.
۳۰. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۶.    
۳۱. یوسف/سوره۱۲، آیه۶۲.    
۳۲. نمونه، ج‌۱۰، ص‌۴۰‌۴۱.    
۳۳. یوسف/سوره۱۲، آیه۷۴ ۷۵.    
۳۴. مجمع‌البیان، ج‌۵‌، ص‌۳۸۶
۳۵. تفسیر قرطبی، ج‌۹، ص‌۱۵۳.
۳۶. یوسف/سوره۱۲، آیه۷۶.    
۳۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۴۷.    
۳۸. شعراء/سوره۲۶، آیه۲۲.    
۳۹. بقره/سوره۲، آیه۴۹.    
۴۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۷.    
۴۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۴۱.    
۴۲. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۶‌.    
۴۳. قصص/سوره۲۸، آیه۴.    
۴۴. جامع البیان، مج‌۱، ج‌۱، ص‌۳۹۰
۴۵. مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۲۲۷.
۴۶. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۷.    
۴۷. مجمع‌البیان، ج‌۸‌، ص‌۵۶۳‌۵۶۴‌.
۴۸. رجال انزل الله فیهم قرآناً، ج‌۳، ص‌۱۳۱.
۴۹. نور/سوره۲۴، آیه۳۳.    
۵۰. اسلام و آزادی بردگان، ص‌۱۲‌۱۳.
۵۱. بردگی از دیدگاه اسلام، ص‌۱۲‌۱۳
۵۲. برهان قرآن، ص‌۶۲‌، ۶۵‌
۵۳. اسلام و آزادی بردگان، ص‌۱۴، ۲۳.



دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«پیشنه بردگی»    



جعبه ابزار