کلی باب برهان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلی باب برهان، به‌معنای
قضیه دارای
محمول مشتمل بر همه افراد
موضوع در همه زمان‌های وجود موضوع و به
حمل اوّلی است.
"
کلی" در ابواب مختلف منطق معانی مختلقی دارد. در بحث
کلیات خمس، کلی وصف برای
مفهوم مفرد است، و آن عبارت است از مفهومی که قابل صدق بر امور متعدد باشد. و اما کلی در باب قضایا و
قیاس، و همچنین در باب برهان، وصف برای قضیه است؛ با این فرق که مفهوم کلی در باب برهان، اخص از کلی باب قضایا و قیاس است.
کلی باب قیاس، قضیه‌ای است که محمولش تمام افراد موضوع را شامل می‌شود. این ویژگی (شمول مصداقی محمول بر تمام افراد موضوع) که در کلی باب قیاس و کلی باب برهان مشترک است، در حقیقت، مقوّم مفهوم کلی (به عنوان وصف قضیه) است و نیازمند توضیح نیست.
و اما کلی باب برهان علاوه بر لزوم صدق محمول بر تمام افراد موضوع، دو شرط دیگر هم دارد:
۱. در همه زمان‌ها وجود موضوع را شامل شود؛ زیرا مطلوب در
علوم برهانی، امور یقینی دائمی است و به همین جهت، مقدمات آن هم باید دائمی باشد (زیرا نتیجه، تابع مقدمات است)، و دوام حکم به دو صورت نقض می‌شود؛ یکی این که محمول، مشتمل بر بعضی از مصادیق موضوع نباشد؛ و دوم این که بعضی یا همه مصادیق موضوع در برهه‌ای از زمان، فاقد وصف محمول باشند. و در هر دو صورت، قضیه را نمی‌توان کلی به نحو مطلق دانست.
۲.
حمل محمول بر موضوع، به نحو حمل اوّلی باشد؛ یعنی به نحو مستقیم و بی واسطه بر موضوع حمل گردد.
محقق طوسی در
اساس الاقتباس در این مورد می‌گوید: هر حکم که اوّلی نبُوَد بر عام‌تر از موضوع صادق است، پس حمل آن بر موضوعِ به تنهایی، حکم
جزئی است نه کلی.
این شرط، دو مورد را خارج می‌کند:
الف. حمل بر موضوع به واسطه امر اعم؛ مثل حمل حسّاس بر انسان به واسطه حیوانیت.
ب. حمل بر موضوع به واسطه امر اخص؛ مثل حمل ضاحک بر حساس به واسطه انسان، که بعض مصادیق حساس است نه همه آنها؛ زیرا هر حساسی ضاحک نیست، پس کلی نیست.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. •
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «کلی باب برهان»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۷.
